92%的奢侈品牌已开通微信账号 微信营销到底该如何做
Я?ма | |
![]() | |
?ай?а ?йр?нел? | графемика[d] |
---|---|
Берекм?л?ре | исемлекте ?ара?ы?[d] |
![]() |
Я?ма (?лифба) — там?алар система?ы. Ул телм?р м??л?м?тт?рен, м???н?л?р?е формалл?штере?, х?терг? ?алыу ??м т?рл? алы?лы?тар?а ??м ва?ыттар?а б?й?е? р??ешт? тапшырыу ?с?н ?улланыла. Я?малар — кеше теле й?ш?п киле??е? бер форма?ы.
?нд?р?е? са? ?ына айырмаларын да к?р??т? тор?ан там?алар — графемалар.
Д?й?м ?ылы??ырлама
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Я?ыу символик аралашыу?ы? баш?а бул?ан й?ки м?мкин бул?ан системаларынан айырыла, с?нки ул ??р ва?ыт шул телд? нинд?й?ер тел ??м ауы?-тел телм?ре мен?н б?йле. Я?ыу?ан айырмалы р??ешт?, ??р?тт?р, картиналар, ???м?-??? картографик элементтар ?. б. ке?ек м??л?м?тте? т?рл? визуаль ??м график са?ылышы билд?ле бер тел мен?н б?йле т?гел. М??л?м?т билд?л?ренд?ге символдар (м???л?н, ир мен?н ?атын ??р?тт?ре) телг? л? ?арамай, шулай ?а улар телде? баш?а элементтары мен?н берг? ???ем ?улланыл?а, уны? бер ?л?ш? була ала. ?ай?ы бер баш?а символик билд?л?р — ?андар, логотиптар — билд?ле бер тел мен?н тура б?йл?нешк? эй? т?гел, ?мм? йыш ?ына я?ма р??ешт? ?улланыла ??м шуны? мен?н я?ыу?ы? бер ?л?ш? тип и??пл?нерг? м?мкин.
Тел ??р кешелек берл?шм??ен? хас, ??м был фактты д?й?м кешелекте? айырыл?ы?ы? ??м аны?лаусы билд??е итеп ?арар?а м?мкин. ?мм? я?ыу ??еше ??м уны? традицион телд?н аралашыу формаларын яйлап алмаштырыу процесы даими бармай, тиге??е? ??м а?рын була. Барлы??а килг?нд?н ?у? д?й?м осра?та я?ыу ауы?-тел телм?рен? ?ара?анда ??ер?к ??г?реш кисер?, шуны? мен?н тере телде? ысын торошона хас булма?ан ?ы?аттар?ы ??м аны? ?йтемд?р?е ?а?лап ?ала. Я?ыу?ы ?улланыу?ы? и? м??им ??т?нл?кт?рене? бере?е — тел яр?амында са?ылдырыл?ан м??л?м?тте? даими я?маларын булдырыу м?мкинлеге.
Я?ыу?ы? барлы??а киле?е ??м й?ш??е ?с?н т?б?нд?гел?р талап ител?:
- айырым билд?л?р тип атал?ан ?ай?ы бер т?п элементтар?ы? й?ки символдар?ы? к?м тиг?нд? бер йыйылма?ы ??м к?м?кл?п я?ыу система?ы;
- к?м тиг?нд? бер ?а?и??л?р ??м шарттар йыйылма?ы (й??ни орфография), община тарафынан а?лай ??м унда ?атнашыусылар?ы? б?т??е й?ки к?пселеге тарафынан ?улланыла, улар т?п элементтар?ы? (графемдар?ы?) м???н??ен, улар?ы? т?ртибен ??м ??-ара м?н?с?б?тт?рен билд?л?й;
- ??р х?лд?, конструкциялары был элементтар?а ??м ?а?и??л?р?? са?ыл?ан, шулай у? улар?ан я?ыл?андарына а?латма бире? юлы мен?н терге?елг?н берг?лект? тарал?ан бер тел;
- символдар?ы теге й?ки был ысул мен?н (визуаль й? тейе? юлы мен?н) у?ып сы?ыу ?с?н нинд?й?ер даими й?ки ?л?шл?т? даими булма?ан м?хитт? аны? са?ылдырыусы тел??? нинд?й физик сара.
К?пселек я?ыу системаларына символик элементтар?ы т?ртипк? ?алыу хас, улар ?урыра? ??м бик ?ур кластер?ар?а — ?????рг?, акронимдар?а ??м баш?а лексемалар?а ?ушылыр?а м?мкинлек бир?, шуны? ар?а?ында символдар ????ре бир? ал?ан м???н?л?рг? ?ара?анда байта??а к?бер?к м???н? бирерг? м?мкин. Тел й?км?тке?ен я?ыу системаларында м?мкин тиклем тулыра? тапшырыу?а ?лг?ше? ма?сатында б?л?к?й символдар т?рк?м?н конкатентациялау ?а фай?аланыла. Я?маны? к?п кен? системаларында айырым бер билд?л?р йыйылма?ы — пунктуация ?улланыла, уны? яр?амында я?ма телм?р?е ??т?м? структуралаштырыу ??м ойоштороу, шулай у? телм?р?? ту?талыу (пауза), тон, ба?ым, интонация ?.б. яр?амында бирелг?н х?б?р??р?е? ??енс?лект?рен тапшырыу т?ьмин ител?. Бынан тыш, я?ыл?ан м??л?м?тте? м???н??ен м?мкин тиклем аны?ыра? ?абул ите? м?мкинлеге бул?ын ?с?н, я?ма, ????тт?, телд?н ?йтелг?н телм?р ?а?и??л?рен? (грамматика, синтаксис ?.б.) тап килг?н итеп я?ыла.
Я?ыу бе??е? эра?а тиклем IV ме? йыллы? урта?ында Месопотамияла барлы??а килг?н. Т???? был хужалы? я?малары була, ??м ме? йыллы? а?а?ына лексик исемлект?р ??м ???би жанр текстары (шартлы р??ешт? ???би, й??ни и?тисади булма?ан т???йенл?нешт?ге текстар) тарала[1].
Т?п терминология
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Я?маны? т???йен системаларын тикшерг?нд? я?маны ?йр?не? бер-бере?ен? ?л?шл?т? б?йле булма?ан бер нис? й?н?леш буйынса ??еш?. Шул ар?ала ?улланыл?ан терминология ?ай?ы бер?? теге й?ки был тикшерене? ?лк??ен? ?арап т?рл?с? булыуы м?мкин.
Д?й?мл?штерелг?н ?текст? термины я?ма материал ?лг???н? ?арай. Тексты барлы??а килтере? ??м я?ыу ??м?ле я?ыу тип билд?л?н?, ? тексты ?арау ??м а?латма бире? ??м?ле у?ыу тип билд?л?н?. Я?ма билд?л?р?е? билд?ле бер структура?ын ??м э?м?-э?лелеген ?а?лау?ы к?йл??се методология ??м ?а?и??л?р орфография исеме а?тында берл?штерел?, уны? сикт?ренд? алфавит я?ыу система?ына ?арата орфография т?ш?нс??е л? айырыла.
?р?? ?йтелг?нс?, я?ыу?ы? ??енс?лекле база бер?меге — графема. Графемалар йыйылма?ы бер й?ки бер нис? я?ыу система?ында я?ыл?ан текстар?ы улар?ы? нисб?те ??м ?улланылышы ?а?и??л?рен? ярашлы т???й ал?ан конструктив элементтар?ы ?? эсен? ал?ан минималь м???н? бер?мект?р булып тора. Был концепция телм?р?е ?йр?не? ?лк??енд?ге фонема тура?ында?ы т?ш?нс?л?р мен?н о?шаш. Уры? теле ?с?н т?п графемалар булып, м???л?н, билд?ле фонемалар?а тап килг?н, алфавитты? я?ыу ??м юл х?рефт?ре, телм?р?е? ритм-интонация ??р?тл?нешен? тап килг?н пунктуация билд?л?ре ??м ?андар?а о?шаш баш?а ?ай?ы бер символдар тора.
Теге й?ки был графема т?рл?с? к?р??телерг? м?мкин, ??м уны? ??р айырым я?ма?ы икенсе?ен?н к??г? к?ренеп айырылып торор?а м?мкин, ?мм?, шу?а ?арама?тан, улар б?т??е л? бер т?рл? а?латыласа?. Билд?ле бер тауыш фонема аллофоны тип атал?ан ке?ек, билд?ле бер я?ма ла графема аллография?ы тип билд?л?н?. ?с т?рл? аллография, м???л?н, ?ыйыу, ?ы?ы?лы ??м италика мен?н я?ыл?ан бер х?реф тип ?анар?а м?мкин. М???л?н, ?алын шрифт мен?н йыйыл?ан, а?тына ?ы?ыл?ан ??м курсив мен?н бер ?к х?рефте ?с т?рл? аллограф тип и??пл?рг? м?мкин. Аны? аллографты ?айлау м??л?м?т й?р?т??се тарафынан ?улланыл?ан м??л?м?тк?, я?ыу сара?ына, я?ыу стилистика?ына, алда?ы ??м унан ?у??ы графалар?ы? ??енс?лект?рен?, ва?ытлыса сикл????рг?, фаразлан?ан аудиторияны? башлыса ш?хси я?ыу?ы? а?лама?ан ?ы?аттарына ?.б. ?айтып ?ала.
?ай?ы бер?? графеманы ?улланыу ?с?н ?глиф?, ?там?а?, ?символ? ??м баш?а терминдар ?улланыла. Был терминдар?ы? аны? м???н??е белемде? теге й?ки был ?лк??ен? ?арап ??г?р?; м???л?н, к?пселек я?ыу системаларында?ы глифтар?ы? ?ы?ы?тар?ан й?ки ?ы?аттар?ан тороуын билд?л?рг? м?мкин, шу?а ?арама?тан, ?ай?ы бер я?ыу т?р??ренд? улар баш?а конструктив элементтар?ан (м???л?н, Брайль шрифтында?ы н?кт?л?р??н) тороуы м?мкин ??м, шулай у? глифтар тип аталыуы ла м?мкин.
Я?ыу, уны? мен?н б?йл?нг?н тел ке?ек, шартлы. Уны? тулылы? ким?ле телм?р яр?амында м?мкин бул?ан б?т? н?м?не теге й?ки был формала у?ышлы к?р??т? алыуы мен?н билд?л?н?.
Я?малар формалашыу?ы? ки?емд?ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Б?г?нг? я?малар бик о?айлы ??еш юлы ?тк?н ??м был осор?ар?ы ошондай ки?емд?рг? б?лерг? була:
?йберл?т? я?ма
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Т???? кешел?р?е? бер нинд?й я?ма?ы ла булмай. Шу?а ла алы? аралар?а м??л?м?т тапшырыу ярай?ы у? ауыр була. Фарсы батша?ы Дарий I тура?ында билд?ле легендала (Геродот ??йл?г?н) х?б?р ителе?енс?, ?асандыр ул к?см? скифтар?ан хат ала. М?р?ж???тнам?л? ?ош, сыс?ан, т?лм?рйен ??м у?тар була. М?р?ж???тнам?не тапшыр?ан ?алдат у?а баш?аса бер ни ?? х?б?р итерг? ?ушылмауын х?б?р ит? ??м батша мен?н хушлаша. Скифтар?ы? был х?б?рен нисек а?латыр?а тиг?н ?орау тыуа. Дарий батша, скифтар ????рен уны? хакимлы?ына тапшыра, тип ?анай ??м буй?оноп, у?а ер, ?ыу ??м к?к килтерг?н, сыс?ан — ер?е, ба?а — ?ыу?ы, ?ош — к?кте а?лата, ? у?тар скифтар?ы? ?аршылы?тан баш тартыуын а?лата. Л?кин а?ыл эй?л?рене? бере?е Дарий?а ?аршы сы?а. Ул скифтар?ы? м?р?ж???тен баш?аса а?лата: ??г?р ?? ?е?, фарсылар, ?оштар ке?ек к?кк? осма?а?ы? й?ки сыс?андар ке?ек ерг? инм???ге?, й?ки т?лм?рйенд?р ке?ек, ?а?лы??а т?шм???ге?, ошо у?тар тей??, кире ?айтма алма??ы?ы??. А?а?тан асы?ланыуынса, был а?ыл эй??е ха?лы була.
??т? телг? алын?ан легенда т???? кешел?р?е? т?рл? предметтар яр?амында м??л?м?т бирерг? тырышыуын к?р??т?. ?йберл?т? я?ыу?ы? билд?ле тарихи ми?алы булып, шулай у? вампум (ар?ан?а та?ыл?ан т?рл? т??т?ге ?абырса?тар мен?н би??лг?н ирокез я?ма?ы) ??м кипа (инкылар?ы? ??м унан алда бул?ан анд м???ни?тт?рене? и??п система?ы ??м я?ыуы) тора, унда м??л?м?т т?? ??м епт?р??ге т?й?нд?р ?аны мен?н тапшырыла. ?лбитт?, предметлы я?ыу м??л?м?т тапшырыу?ы? и? у?айлы сара?ы булманы, ??м, ва?ыт ?те? мен?н, кешел?р к?пк? ??енс?леклер?к ?орамалдар уйлап таба.
Пиктографик я?ма
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Я?ыу формалашыуыны? кил??е этабы ??р?тт?р (пиктограммалар) ниге?енд? я?ыу була. ?ынлы с?н??т борон?о кешел?р заманында, д??л?тселек барлы??а килг?нг? тиклем ?к барлы??а килг?н, тип х?терг? т?ш?р?рг? м?мкин. ?мм? был ирт? ынтылыштар ?аман да м??л?м?т тапшырыу ?с?н системалы ?улланыл?ан ?орал ким?лен? етм?й. Пиктография я?ма?ыны? асылы шу?а ?айтып ?ала: билд?ле бер билд? яр?амында нинд?й?ер т?ш?нс? белдерел?. М???л?н, ?кеше? т?ш?нс??ен кеше ??р?те мен?н бирерг? м?мкин. Яйлап ябайлаштырып, пиктограммалар т??ге ??р?тт?р??н алы?лаша бара, к?п м???н?г? эй? була башлай. ?мм? пиктография т?ш?нс?л?р?е? ??еше ??м абстракт фекерл?? мен?н барлы??а килг?н хаттар?ы? б?т? ихтыяждарын да ?т?й алмай, ??м шул са?та идеография барлы??а кил?.
Иероглифтар я?ма?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]
Идеография (?т?ш?нс?л?р мен?н хат?) к??г? к?ренм?лек булма?анды тапшырыу ?с?н ?улланыла. М???л?н, ??р?т т?ш?р?? м?мкин булма?ан ?уяулы?? т?ш?нс??ен билд?л?? ?с?н уны? аша ??ен?н-??е, й??ни к??г? к?ренеп тор?ан органды ??р?тл?г?нд?р. Шулай итеп, к?? ??р?те пиктограмма булара? ?к????е ??м идеограмма булара? "уяулы?"ты а?лата. Тим?к, ??р?т тура ??м к?серм?ле м???н??? эй? була ала.[2]. Иероглифтик я?ыу?а йыш ?ына уны? ниге?енд? ят?ан башлан?ыс ??р?тте айырып ?арауы ауыр. Иероглифтар?а т?рл? билд?л?р?? ?абатланыусы типик конструктив элементтар барлы??а кил?. Бы?а, мо?айын, кешене? я?ма тексты ябайлаштырыр?а, у?ыу?ы ябайлаштырыр?а ынтылыуы с?б?п бул?андыр. ?мм? иероглиф я?ыу ?аман да ?и?елерлек етеш?е?лекте ?а?лап ?ал?ан: уны? ????е ?йте? мен?н б?йл?неше ю?. ????мт?л? я?ма ??м телд?н ??йл?? айырым була. Бынан тыш, ??? форма?ыны? ??г?ре?е уны? синтаксик ролен? б?йле бул?ан телд?р?? иероглифтар?ы ?????р?е? формалары ?с?н махсус билд?л?р мен?н тулыландырыр?а тура кил?.
Ижекле я?ма
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Ауы?-тел ??м я?ма телм?р?е я?ынайтыу юлында ижек я?ма?ын формалаштырыу ярай?ы у? а?ым булды. И? билд?ле ижек я?малары булып шына я?ыу (борон?о фарсы, аккад ??м шумер я?ма?ыны? баш?а вари?тары), шына я?ыу?ы? ?ай?ы бер к?нбайыш семит варианттары (м??., угарит шына я?ыуы) ??м япон ижек системалары (катакан ??м хирагана) тора. Финикий (консонант) я?ма?ы кешелек тормошонда бик м??им роль уйнай. Тап ул грек я?ма?ыны? ниге?ен? ятты, унан латиница, кириллица ??м шул р??ешле б?г?нг? я?малар?ы? к?бе?е я?ала.
?лифба я?ма?ы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Гректар, финикий я?ма?ын фай?алана башла?ас, улар консонант финикий система?ы яр?амында ?????р?е? тулы я??ырашын тапшырыу проблема?ына юлы?а. Шуны?ы м??л?м: финикий я?ма?ында, асылда, ?у?ын?ы ?нд?р ?с?н х?рефт?р булмай. Гректар ?с?н ??? формаларыны? формалашыу ??енс?лект?ре ар?а?ында был у?ай?ы? булып сы?а. Шу?а к?р? ?у?ын?ылар?ы айырыу ?с?н айырым символдар барлы??а кил?. ????мт?л? хат та?ы ла универсаль ким?лг? к?с?. Х??ер ??р кеше е?ел ген? ятлап ала ал?ан 30-ла?ан там?аны фай?аланып, телм?р?е? б?т? ?????рен тиерлек а?лата ала. Алфавит я?ыуы ябайлы?ы ар?а?ында ти? арала б?т? донъя?а тарала (?ай?ы бер цивилизациялар?а у?а к?се? булма?а ла).
Кеше телд?ре я?ыу типтары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Пиктографик — я?ма билд? билд?ле бер объект?а б?йл?нг?н.
- Идеографик билд? — билд?ле бер м???н?г? б?йл?нг?н я?ма билд?.
- Фоноидеографик — я?ма билд? м???н?г? л?, тауыш?а ла б?йл?нг?н.
- Логографик — я?ма билд? билд?ле бер ????е билд?л?й.
- Морфемалы — я?ма билд? билд?ле бер морфеманы билд?л?й (?ара: ??ытай я?ма?ы?.
- ижек (силлабик) — ??р я?ма билд? билд?ле бер ижекте а?лата. Айырып й?р?т?л?р:
- ижек я?ыуы — о?шаш, ?мм? т?рл? ?у?ын?ылар мен?н т?рл? билд?л?р (м???л?н, япон кана?ы) мен?н ижект?р;
- абугида — бындай ижект?р бер база билд??ене? (м???л?н, эфиоп я?ма?ы) ??м/й?ки ??т?м? там?алар?ы? (?инд ??м Африка я?ма?ы) ??г?ртелг?н формаларында а?латыла.
- консонантлы (квазиалфавитлы) — тик тартын?ылар ?ына я?ма р??ешт? к?р??телг?н. ?? ??ешенд? бындай я?ыу системалары, ?а?и?? булара?, ?у?ын?ылар система?ы мен?н байытыла, улар?а диакритик й?ки ??т?м? там?алар яр?амында ?у?ын?ылар?ы билд?л?рг? м?мкин.
- консонант-вокаль я?ыу — х?рефт?р ?у?ын?ылар?ы ла, тартын?ылар?ы ла билд?л?й; я?мала, д?й?м ал?анда, ?бер графема?а (я?ма билд?г?) бер фонема?а? тура киле? ?а?лана.
Билд?л?р?е? стандарт, шулай у? алфавит т?ртибен? эй? бул?ан фонетик я?ыу?ар алфавиттар тип атала. Алфавит билд?л?ре х?рефт?р тип атала.
?р?? килтерелг?н системалар ?ир?к осрай, ????тт? база система?ына баш?а системалар?ы? элементтары ?ушыла.
?Иероглиф я?ма?ы? ???б?йл?нешене? м???н??е аны? т?гел.
- Борон?о Мысыр иероглиф я?ыуы баш?а система элементтары мен?н ижекле була.
- Борон?о ?ытай иероглиф я?ма?ы — логографик, х??ерге ?ытай я?ыуы морфемалы.
Я?маны? таралыуы
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Кешелек барлы??а килг?нд?н алып т?рл? м???ни?тт?р ??м халы?тар к?п т?рл? я?малар (шул и??пт?н ю?ал?андар) ?уллан?а ла, б?г?н ер шарында й?ш??сел?р?е? к?пселеге ни бары биш я?ыу система?ын (??р т???йен тел ?с?н тейешле, ?ай?ы бер?? ярай?ы у? ?ур, модификациялы) фай?алана.
Я?малар?ы? т?п т?р??ре
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]

Я?ын К?нсы?ыш ??м Урта ди?ге??е? борон?о я?малары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Мысыр я?ма?ы
- Мероит я?ма?ы
- Шына я?ыу
- Элам иероглифика?ы
- Лувия иероглифика?ы
- Крит я?ма?ы ??м унан барлы??а килг?нд?р — А ?ы?ы?лы я?ма, Б ?ы?ы?лы я?ма, Кипр-миной, Кипр я?ма?ы
Семит (тауыш) я?ма?ы ??м уны? сы?арылмалары (грексанан баш?а)
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Библия я?ма?ы
- Прото-Ханаан я?ма?ы
- Протосинай я?ма?ы
- Угарит алфавиты (шына я?ыу)
- Борон?о ханаан я?ма?ы
- Финикий я?ма?ы
- Карфаген я?ма?ы
- Моабит я?ма?ы
- Палео-иврит я?ма?ы
- Самаритян алфавиты
- Арамей я?ма?ы
- Иврит алфавиты (квадрат я?ма?ы)
- Пальмира я?ма?ы
- С?ри? я?ма?ы (Estrangelo, Nestorian ??м Serto)
- ??р?п алфавиты
- Джави — Малайзия ??м Индонезия
- Согдий я?ма?ы
- И?ке уй?ыр я?ма?ы
- Борон?о монгол я?ма?ы
- Маньчжур я?ма?ы
- И?ке уй?ыр я?ма?ы
- И?ке Ливия я?ма?ы(нумид)
- И?ке Ливия я?ма?ы (Тифинаг)
- Турдетан я?ма?ы
- Финикий я?ма?ы
- Асы?ланма?ан гуанч я?ма?ы
- К?нья? ??р?бстан я?ма?ы
- Эфиоп я?ма?ы
- Кесе Азия алфавиттары
- Ибер я?ма?ы
Семит я?малары йо?онто?онда бул?ан системалар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Иссы? я?ма?ы
- Борон?о т?рки я?ма?ы
- Болгар рундары
- Венгр рундары
- Тана (габули тана) мальдив теле ?с?н, XVII быуаттан ??р?п йо?онто?о а?тында
Грек ??м унан барлы??а килг?н алфавиттар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Грек алфавиты
- Итальян алфавиттары
- Этруск алфавиты
- Латин алфавиты
- Копт я?ма?ы
- Гот я?ма?ы
- Кириллица
Грек я?ма?ы йо?онто?онда барлы??а килг?н я?малар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Рундар (герман)
- ?рм?н алфавиты
- Грузин я?ма?ы
- Агван я?ма?ы
?инд я?ма?ы (ижекле)
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Кхароштхи
- Брахми
- Деванагари
- Бенгаль алфавиты
- Сингаль я?ма?ы
- Каннада я?ма?ы
- Телугу я?ма?ы
- Тибет я?ма?ы
- Тохар я?ма?ы
- Мон сценарийы
- Бирма я?ма?ы
- Тай я?ма?ы
- Кхмер я?ма?ы
- Лаос я?ма?ы
- Кави (и?ке ява я?ма?ы)
- Тагал я?ма?ы
?ытай я?ма?ы ??м унан барлы??а килг?нд?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ?ытай я?ма?ы
- Япон ижекле я?ма?ы
- Хирагана
- Катакана
- Чжурчжэнь я?ма?ы
- Китан я?ма?ы
- Тангут я?ма?ы
- Чжуан я?ма?ы
- Корея я?ма?ы (Хангыль) ?ытай я?ма?ы стиленд? (К?нья? Кореяла ла ?улланыла), шул у? ва?ытта м???н??и я?тан б?т?нл?й бойондоро??о? х?реф булып тора.
Баш?а борон?о ??м урта быуат я?малары
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Майя я?ма?ы
- Ацтектар я?ма?ы
- Телд?р (?ытай) ?с?н цуан я?ыуы
- Донгба я?ма?ы (наси, ?ытай)
- Огами я?ма?ы
- Борон?о Пермь я?ма?ы (абур)
XVIII—XX быуаттар?а барлы??а килг?н я?малар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]?а?и?? булара?, был сценарий?ар?ы миссионер?ар й?ки ту?ан телд? ??йл?ше?сел?р ижад итк?н, улар?а я?ыу идея?ы йо?онто я?а?ан.
Азия
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Мяо (?инд-?ытай) телд?ре ?с?н пахау ??м Поллард я?ыу?ары
- ?ы?ыл карендар теле ?с?н ??м уны? ?ай?ы бер диалекттары ?с?н кая-ли я?ма?ы (Мьянма, Таиланд)
- Хо теле ?с?н Варанг-кшити (мунда телд?ре, ?индостан)
- Сантали теле ?с?н Оль-чики (мунда телд?ре, ?индостан)
- Чукот теле ?с?н Теневилде? идеографик я?ма?ы
Африка
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Нко я?ма?ы (1949 йылдан Гвинеяла ??м Мали?а манден телд?ре ?с?н)
- Басса (1900-се йылдар?ан алып б?г?нг? к?нг? тиклем)
- Бете
- Ваи (1820-се йылдар?ан алып б?г?нг? к?нг? тиклем)
- Кпелле (1930—1940))
- Лома (1930—1940) Либерияла
- Кикакуи й?ки менде (менде теле ?с?н) (1921—1940 йылдар?а) Сьерра-Леонела
- Камерунда бамум (1896—1950-се йылдар)
- Османья (сомали теле ?с?н)
- Мандомбе (1978 йылдан) Анголала, Конгола ??м ДРК-ла
- Волофал (валоф теле ?с?н алфавит проекты, 1960—1974)
Америка
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Чероки я?ма?ы
- Канада ижек я?ма?ы (кри, эскимос телд?ре, оджибве ?.б. телд?р ?с?н)
Я?алма телд?р ?с?н я?малар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Тенгвар
- Телде? ??енс?лекле морфо-фонетик я?ма?ы ифкуиль
- Клингон теле ?с?н я?ыу системалары (plqaD, Mandel)
- Токипон ?с?н иероглиф я?ма
Асы?ланма?ан я?малар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Ронго-ронго (XIX быуат а?а?ында ю?ала)
- Библ я?ма?ы (бе??е? эра?а тиклем икенсе ме? йыллы? урта?ында)
- Фест дискы?ы (бе??е? эра?а тиклем II ме? йыллы? урта?ында)
- Индус ???не я?ма?ы (прото-инд й?ки хараппан я?ма?ы — бе??е? эра?а тиклем III ме? йыллы? урта?ында)
- Троян я?ма?ы (фараз буйынса А ?ы?ы?лы) (бе??е? эра?а тиклем II ме? йыллы? урта?ында)
- Кипро-миной я?ма?ы (бе??е? эра?а тиклем II ме? йыллы? а?а?ында ю??а сы??ан)
- Инкылар кипу?ы (XVII быуатта ю??а сы??ан)
- Инкылар?ы? токапу (ун етенсе быуатта ю??а сы?а) ??м баш?алар
Ишара телд?ре ?с?н я?малар
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Ым-ишара телд?ре ?с?н я?малар бар. XXI быуат башында 1974 йылда булдырыл?ан SignWriting система?ы ?улланыла.
Баш?орт хал?ында ?йберл?т? я?ма
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]Баш?орт хал?ында Ислам ?абул итк?нд?н ?у? ??р?п я?ма?ы ?улланыла. ?мм? ?ы??ар?ы у?ыр?а ?йр?тк?н осра?та ла, йыш ?ына я?ыр?а ?йр?тм?г?нд?р — егетт?р мен?н хатлашып, исеме сы?ыу?ан х??ефл?нг?нд?р. Шулай ?а тел?г?н кеше яйын таба инде: ???и? Д??л?тшинаны? ?Ыр?ы?? романында ошо?а д?лил к?р?бе?. Т?п героиня Г?лй???м ???л?п ??йг?н егете Айбулат?а хист?рен белдереп к?ст?н?сле т?й?нс?к еб?р?. Уны? эсен? ?ы? а? кеш?мир яулы?ыны? ике а? с?ск??ен ???п алып ?ал?ан, яндырыл?ан шырпыны? бер башына ?ош ?анаты б?йл?п, шул ал с?ск?л?р?е? эсен? т?рг?н. Егет был ?хатты?? йома?ын бик о?та итеп сис?: был яулы?ты ??йг?не былтыр я? к?н? ?с ?айын т?б?нд? осраш?анда ябын?айны; тим?к, с?ск?л?р — шул онотолма? осрашыу билге?е, уны? й?р?генд? ?а?лана. Г?лй???м шул ян?ан шырпы ке?ек янып-к?й?п й?й ?тк?рг?н, осоп барып к?рерг? к?г?рсен ?анаттары ?ына ю? шул. Сит-ситен? т?рл? са?ыу су?тар та?ып, й?шел атлас?а ?ы?ыл б?рх?т ?ушып текк?н т?м?ке янсы?ы ла еб?рг?н — был инде егетк? бирг?н в?????.
- ???и? Д??л?тшина. Ыр?ы?. — ?ф?: Баш?ортостан китап н?шри?те, 1957.
Шулай у? ?ара?ы?
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Х?реф (я?ыу)
- Я?ыу система?ы буйынса телд?р исемлеге
- Я?ыу тарихы
- Африка я?малары
- Американы? а?аба халы?тары телд?ре
- Палеография
- Кирилл ??м Мефодий
- Месроп Маштоц
- Я?ма тарихы
- Я?ыу музейы
И?к?рм?л?р
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- ↑ Рудик, Надежда. Мир в равновесии: древнейшие шумерские заклинания // Троицкий вариант : журн.. — 2019. — № 1(270) (15 января). — С. 10–11, 13.
- ↑ Реформатский А. А. Введение в языковедение, М.: Аспект Пресс, 2006. — с.352 — 353
???би?т
[??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте?]- Дирингер Д. Алфавит. М., 1963.
- Добльхофер Э. Знаки и чудеса. М., 1963.
- Истрин В. А. Возникновение и развитие письма. М., 1965.
- Реформатский А. А. Введение в языкознание. М., 2006
- Фридрих И. История письма. М., 2004.
- Брейар Ж. Болезнь письма 2007 йыл 18 декабрь архивлан?ан. // Семиотика безумия. Сб. статей. — Париж-Москва, 2005, с. 64-72
- ?йберл?т? я?ма, ?ош теле… — ?Киске ?ф??, 20 май, 2013, 8-9 бб.